Thùng lớn, thùng nhỏ được những người bỏ nước giếng Bá Lễ chuyên nghiệp tận dụng để chở đi bỏ cho các nhà hàng đặc sản ở phố Hội.

Giếng thiêng của người phố Hội

Hội An nổi tiếng là di sản văn hoá thế giới, với những công trình kiến trúc cổ ngàn năm. Nhưng Hội An còn có một giá trị văn hóa vật thể phản ánh đời sống sinh hoạt của cộng đồng của người dân phố Hội. Đó là những giếng cổ Chămpa từ hàng chục thế kỷ trước.

Theo sử sách ghi chép thì các giếng cổ ở Hội An là do người Chămpa xưa khai đào. Ngoài việc phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày, các giếng nước này còn là nguồn cung cấp trao đổi nước ngọt với các tàu thuyền buôn nước ngoài đến thương cảng Hội An xưa.

Và điều kỳ lạ là, mặc dù cuộc sống hiện đại đã len vào từng góc phố Hội và mặc dù hệ thống nước máy đã tỏa khắp trung tâm thị xã Hội An, nhưng cho đến hôm nay, nguồn nước trong, ngọt và mát lạnh ở những giếng cổ hàng trăm năm tuổi này vẫn được người Hội An làm nguồn sử dụng chính.

Việc sử dụng nước giếng cổ đã trở thành "một phần tất yếu của cuộc sống" từ nhiều đời nay đối với người phố Hội. Một giếng Chăm cổ nổi tiếng nhất và còn là một trong những di tích lịch sử, văn hoá, thuộc quần thể di tích phố cổ Hội An, đó là giếng Bá Lễ.

Giếng được khai đào từ khoảng thế kỷ thứ VIII, thứ IX. Và theo người Hội An thì những món ăn nổi tiếng của Hội An như mì Quảng, Cao Lầu "Chỉ có dùng nước giếng Bá Lễ để chế biến thì mới có vị ngon đặc biệt".

Giếng Bá Lễ nằm trong con hẻm người ta thường gọi kiệt Bá Lễ ăn thông qua hai đường Phan Châu Trinh và Trần Hưng Đạo thuộc khu vực 2, phường Minh An, thị xã Hội An.

Giếng có cấu trúc hình vuông, thành lát gạch, đáy lát gỗ lim sâu gần 8m. Đối với người phố Hội, giếng Bá Lễ là một giếng linh thiêng, một thần giếng, là nơi không chỉ cấp nước ngọt mà còn là điểm nhang khói cúng thần...

Giếng cổ bị khai thác triệt để

Nước giếng Bá Lễ như đã trở thành một huyền thoại. Chính vì nước giếng Bá Lễ là một yếu tố quan trọng, một bí quyết để tạo nên món Cao Lầu độc đáo, trứ danh, nên tại đây cũng nảy sinh một nghề mới, mà có lẽ là chỉ ở Hội An mới có nghề này "nghề bỏ nước giếng Bá Lễ thuê".

Giếng Bá Lễ đã và đang trở thành nơi kiếm cơm, nuôi sống hàng chục gia đình sống bằng nghề bỏ nước giếng thuê cho người dân phố Hội và các nhà hàng đặc sản Hội An.

Nghe kể về sự độc đáo của nước giếng Bá Lễ đã lâu, buổi sáng thứ 7, theo sự chỉ dẫn nhiệt tình của người phố Hội, loanh quanh qua con ngõ hẹp, chúng tôi tìm đến giếng Bá Lễ, để tận mắt ngắm nhìn và nếm thử nguồn nước nổi tiếng này. Quả là nước giếng trong, ngọt và mát dịu lạ thường.

Nhưng tại đây chúng tôi không khỏi chạnh lòng!... Nước giếng Bá Lễ đang bị khai thác một cách triệt để bởi những người chuyên bỏ nước giếng chuyên nghiệp.

Một người đã ngót 11 năm trong nghề bỏ nước giếng Bá Lễ thuê là anh Trần Duy Mẹo cho biết: Hiện đội quân chuyên nghiệp bỏ nước thuê tại giếng Bá Lễ có đến hàng chục người. Trung bình mỗi ngày một người cũng chở được 20 đến 30 chuyến.

Như anh Mẹo chuyên chở nước bằng xe máy thì mỗi lần chở cũng được từ 4 đến 5 thùng, mỗi thùng 30 lít. Giá bỏ từ 3 đến 5.000đ/thùng tùy điểm chở đến xa hay gần. Nhẩm tính mỗi ngày anh Mẹo và đội quân chở nước này có thu nhập cũng trên 100.000đ/ngày/người.

Tôi hỏi anh Mẹo, mỗi ngày anh gánh bao nhiêu lần, có bao nhiêu mối, anh Mẹo cười: "Nhiều lắm không nhớ nổi, chỉ biết cuối chiều anh đem về cho vợ hòm hèm cũng được hơn trăm ngàn. Nhiều hôm khách Tây đông, các nhà hàng cần nhiều, nếu chịu khó múc và chuyên chở như thoi đưa, anh kiếm cũng vài trăm chứ chẳng ít".

Công việc này xem ra có thu nhập khá cao so với người lao động, lại cũng không phải đầu tư sức lực nhiều. Quả không ngoa nếu nói rằng hiện công việc bỏ nước giếng Bá Lễ thuê đang ăn nên làm ra!...

Còn theo các cụ cao niên tại đây thì: Việc đô thị hóa đã biến đổi cảnh quan của vùng giếng thiêng này. Khu dân cư đông đúc bao quanh kín khu vực giếng Bá Lễ. Điều đáng lo lắng đó là: Liệu những ngôi nhà xây cốt thép sát ngay miệng giếng Bá Lễ kia, với hệ những thống cống rãnh, hầm tiêu thẩm thấu ra môi trường liệu có làm "vẩn đục mạch nước quý"?...

Và việc khai thác ngày đêm, từ sáng sớm đến chiều tối, đủ loại phương tiện như: Gánh, xe đạp, xe máy, xe ba gác với những thùng lớn, thùng nhỏ theo chân đội quân bỏ nước chuyên nghiệp chở nước giếng Bá Lễ tỏa đi khắp các ngả đường để bỏ cho các nhà hàng, quán Cao Lầu đặc sản, liệu có làm cho giếng trở thành "giếng khát"?

Điều băn khoăn của chúng tôi là giếng Bá Lễ là một giếng cổ quý, một di tích trong quần thể di tích phố cổ. Việc đô thị hóa và việc người dân tự ý khai thác triệt để nguồn nước giếng quý đang cần được bảo tồn và tôn tạo liệu ngành bảo tồn di tích và các cơ quan chức năng đã có biện pháp nào quản lý, giữ gìn?

Hoài Thu